موسیقی فیلم در ایران از تماتیک تا هارمونیک (2) ؛
کارگردانها ملودی قدرتمند را رقیب جدی فیلم خود میدانند
- تاریخ انتشار : 1397/8/1 ساعت : 09:10 - 5 سال قبل
- از گروه : فرهنگی و هنری
- زیرگروه : موسیقی
تهران- ایرنا- «بهنام صبوحی» یکی از آهنگسازان سینمای کشورمان معتقد است کارگردانهای سینمای ایران ملودی را رقیبی جدی در دیده شدن فیلم خود میدانند.
به گزارش سهشنبه خبرنگار فرهنگی ایرنا، در سالهای اخیر عنصر ملودی در موسیقی سینمای ایران به تدریج کمرنگ شده تا آنجا که امروز موسیقی فیلم در سینمای ایران از حالت ملودیک و تماتیک سابق خود فاصله گرفته و به سمت فضاسازی و بافت هارمونیک رفته است.
برخی از هنرمندان موسیقی ریشه این تغییر رویکرد را در ضعف ملودینویسی آهنگسازان نسل جدید میبینند و عدهای آن را به عنوان خصیصهای زیباییشناختی در سینمای جهان بررسی میکنند.
بهنام صبوحی یکی از آهنگسازان سینمای ایران معتقد است کارگردانهای سینمای ایران ملودی را رقیبی جدی در دیده شدن فیلم خود میدانند و تمایل دارند تا جای ممکن نقش ملودی در فیلمهایشان کمرنگ باشد.
صبوحی متولد 1348 تهران، تحصیلکرده رشته نرمافزار مهندسی کامپیوتر است که علاقهاش به موسیقی و سینما او را وارد عرصه موسیقی کرده است.
او یکی از آهنگسازان سینما و تلویزیون است که در اکثر عرصههای موسیقی از جمله آهنگسازی برای موسیقی پاپ، ساخت موسیقی تئاتر و حتی موسیقی برای تیزرهای تبلیغاتی هم فعالیت دارد و از آثار شاخص وی میتوان به ساخت موسیقی فیلم بچههای نفت و موسیقی فیلم پیشونی سفید (1) و (2) اشاره کرد.
خبرنگار ایرنا در ادامه بررسی پدیده کمرنگ شدن ملودی در سینمای ایران این بار پای صحبت این هنرمند عرصه موسیقی فیلم نشسته است.
- ایرنا : در چند سال اخیر موسیقی فیلم در سینمای ایران از حالت تماتیک و ملودی محور به سمت فضاسازی و بافتهای هارمونیک تغییر مسیر داده است. به نظر شما چنین تغییر رویکردی را باید نقطه ضعف موسیقی فیلم ایران دانست یا خصیصه آن؟
- صبوحی : به اعتقاد من هم نقطه ضعف است هم معلول شرایطی تحمیلی. در اکثر فیلمهای امروزی شاهدیم که موسیقی فیلمها عمدتا شبیه هم هستند. تا جایی که اگر موسیقی دو فیلم را با هم عوض کنیم شما احساس تغییر خاصی نخواهید کرد. نبود ملودی هم باعث میشود یکی از مولفههای بسیار مهم در موسیقی فیلم که رمز ماندگاری آنست از بین برود.
مثلا موسیقی فیلم «لاو استوری» باعث شد این فیلم با وجود اینکه ارزش هنری بالایی نداشت در تاریخ ماندگار شود و با گذشت زمان این موسیقی از خود فیلم پیشی گرفت و به عنوان یک اثر مستقل هنری جای خود را در تاریخ موسیقی تثبیت کرد. در تاریخ موسیقی فیلم ایران هم از این مثالها کم نداریم. به عنوان مثال قطعه خوابهای طلایی اثر جواد معروفی در اصل موسیقی فیلمی به همین نام بوده که در حال حاضر شاید این فیلم دیگر وجود خارجی هم نداشته باشد اما این قطعه اکنون از قطعات ماندگار تاریخ موسیقی ما به حساب میآید و ازمعروفترین قطعات پیانو شناخته میشود. پس داشتن ملودی در موسیقی فیلم میتواند یکی از محاسن آن باشد. اما در ژانرهایی از سینما مثل ژانرهای ترسناک و یا تعلیقی نیاز مبرمی به فضاسازی در موسیقی فیلم داریم. ولی ما در سینمای امروز خودمان چندان شاهد ساخت فیلمهایی در ژانرهای ترسناک یا تلفیقی نیستیم. امروزه بیشتر در سینمای ایران شاهد موسیقیهایی هستیم که ملودی و یا هارمونی کمرنگتری دارند و بیشتر موسیقیهای فیلم در سینمای ایران به سمت مینیمالیسم تمایل یافتهاند. همین امر باعث شده که موسیقی فیلمها کمتر شنیده شده و کمتر در خاطره بماند. در سالهای اخیر کمتر شاهد فیلمی بودیم که موسیقی آن در خاطره ثبت شده و یا با شنیدن آن بتوان تشخیص داد که این موسیقی متعلق به کدام فیلم است؟
- ایرنا : آیا کمرنگ شدن ملودی در موسیقی سینمای ایران را میتوان به حساب ضعف آهنگسازان امروز سینمای ایران گذاشت؟
- صبوحی : تا حدی با شما موافقم. در دو سه دهه قبل آهنگسازانی مثل بابک بیات در عرصه موسیقی فیلم فعال بودند که ملودیهای قدرتمندتری نسبت به فضاسازی یا هارمونی در موسیقی فیلم داشتند. اما امروزه شاید بتوان گفت که آهنگسازان امروزی ذاتا ملودیساز نیستند و یا شاید هم نیازی به این امر احساس نمیکنند. امروزه آهنگسازان وقت بیشتری برای صداسازی سازهای ناشناخته یا کمتر شناختهشده در موسیقی فیلم صرف میکنند تا برای نوشتن یک ملودی. البته کسانی هم که در ملودیسازی مهارت ذاتی دارند دیگر نیازی به این مهم در خود احساس نمیکنند. چون کارگردانها هم دیگر تمایلی به استفاده از ملودی در فیلمهای خود ندارند.
- ایرنا : علت را چه میدانید؟
- صبوحی : به اعتقاد من بعد از موفقیتهای جهانی فیلمهای اصغر فرهادی جوی در میان کارگردانهای سینما ایجاد شد که احساس کردند هر چقدر موسیقی کمرنگتری در فیلمهای خود داشته باشند فیلم موفقتری خواهند ساخت.
البته قصد ندارم در این مورد قضاوتی کنم چون شاید واقعا فیلمهای اصغر فرهادی به گونهایست که همان نگاه مینیمالیستی در موسیقی برایشان کفایت میکند ولی واقعا چنین نگاهی را نمیتوان به همه فیلمها گسترش داد. مخصوصا اینکه نوع ملودرامهای ما کاملا مشخص است. خاستگاه فرهنگی ما به گونهایست که مردم ما واقعا با موسیقی تحت تاثیر قرار میگیرند. حتی در آیینهای مذهبی ما از جمله مراسم عاشورایی، این مراسم همیشه با نوعی از موسیقی عجین بوده است. در نتیجه این جزئی از فرهنگ ماست. حتی میتوان گفت از لحاظ فرهنگ موسیقایی ما بسیار شبیه مردم هندوستان هستیم. وقتی به سینمای بالیوود دقت میکنیم در مییابیم که موسیقی نقش به شدت پررنگی در این سینما دارد و موسیقی بالیوود به شدت ملودیمحور است به گونهای که نمیتوان فیلمهای بالیوود را بدون ملودی تصور کرد.
- ایرنا : پس چرا با کمرنگ شدن ملودی در موسیقی فیلمهای ایرانی مواجه هستیم؟
- صبوحی : به نظر من کارگردانهای ما امروزه بیشتر دوست دارند موسیقی در آثارشان کمتر شنیده شود به این دلیل که موسیقی را به نوعی رقیب فیلم خود میدانند و دوست دارند فیلمشان بیشتر دیده شود و مورد توجه قرار گیرد. چون در مواردی موسیقی قدرتمند و پررنگ این قابلیت را دارد که نقش کارگردان را تحتالشعاع قرار دهد. آنها بیشتر دوست دارند بحث در مورد خود فیلم باشد تا موسیقی فیلم.
- ایرنا : یعنی معتقدید که موسیقی امروز سینمای ما تمایل شدیدی به سمت مینیمالیسم دارد؟
- صبوحی : بله. امروزه یش از 50 درصد موسیقی فیلمهای ما از جهت ارکستراسیون کاملا دارای بستری مینیمالیستی است و در چنین بستری اصولا جایی برای بسط ملودی وجود نخواهد داشت. حتی در بیشتر مواقع شاهدیم زمان موسیقی فیلمهایی که ساخته میشود بیش از پنج دقیقه نیست و این زمان اصولا اجازه پردازش ملودی به آهنگساز نمیدهد. شما در اثر تکرار موسیقی است که میتوانید به ملودی زیبایی برسید. وقتی ملودی برای فیلمی ساخته میشود لازم است این ملودی با تکرار و حتی تغییر سازها به اصطلاح در فیلم و ذهن مخاطب ماندگار شود. سینمای امروز ما در پی موسیقیهای تکرار شونده و موسیقیهایی که نیاز به بسترسازی داشته باشند نیست. به همین دلیل در سالهای اخیر فیلمهایی که موسیقی آنها حالت غالب و شنیدنی داشته باشند بسیار کم تعداد هستند.
- ایرنا : شما برای ساخت موسیقی فیلم ایا در صحنه تصویربرداری حضور دارید یا تصویرهای نهایی شده را در استودیوی موسیقی میبینید؟
- صبوحی : بیشتر بعد از مرحله تصویربرداری کار خود را آغاز میکنم مگر در مواردی که فیلم اصولا موزیکال باشد. عموما کار ما بعد از تدوین فیلم آغاز میشود.
- ایرنا : اینکه در اکثر تیتراژهای سریالهای تلویزیونی شاهد صدای خوانندگان مطرح پاپ هستیم را باید در مخاطبمحوری کارگردان و با هدف جذب حداکثری مخاطب جستجو کرد؟
- صبوحی : در برههای این ترفند به شدت جواب داد. چون مردم با دیدن سریال، صدای خواننده محبوب خود را هم میشنیدند. اما امروزه متاسفانه این امر تبدیل به یک فرمول شده است. اگر در زمانی سریالی مانند امام علی پخش میشد و صدای خواننده به شدت مورد توجه قرار میگرفت بیشتر به ساختار داستانی فیلم و نقش آهنگساز آن مربوط بود. و ترانه مورد استفاده هم به گونهای بود که ملودی آنها در طول سریال بارها استفاده میشد. اما در سالهای اخیر متاسفانه این بخش کاملا جدا شده. یعنی اصولا فیلم و داستان به موسیقی تیتراژ و صدای خواننده کوچکترین ارتباطی ندارد. حتی در سالهای اخیر ما شاهد بودیم که تهیهکنندگان به واسطه دریافت مبالغ قابل توجهی از خوانندهها از صدای آنها در تیتراژ سریالها استفاده کردند. در نتیجه کسانی که اصولا خواننده نیستند و صلاحیت هنری هم ندارند به صرف پرداخت پول وارد این عرصه شدند. امروزه این امر به صورت یک معضل در سریالها خودنمایی میکند و سریالها مجالیست برای استفاده تبلیغاتی از نام خواننده برای جذب مخاطب. در مواردی هم بودجه اختصاص داده شده به یک خواننده از بودجه مورد استفاده کل پروژه بیشتر بوده است.
گفتوگو از علیرضا ایرانی نژاد
فراهنگ**ع.ا** 1055
برخی از هنرمندان موسیقی ریشه این تغییر رویکرد را در ضعف ملودینویسی آهنگسازان نسل جدید میبینند و عدهای آن را به عنوان خصیصهای زیباییشناختی در سینمای جهان بررسی میکنند.
بهنام صبوحی یکی از آهنگسازان سینمای ایران معتقد است کارگردانهای سینمای ایران ملودی را رقیبی جدی در دیده شدن فیلم خود میدانند و تمایل دارند تا جای ممکن نقش ملودی در فیلمهایشان کمرنگ باشد.
صبوحی متولد 1348 تهران، تحصیلکرده رشته نرمافزار مهندسی کامپیوتر است که علاقهاش به موسیقی و سینما او را وارد عرصه موسیقی کرده است.
او یکی از آهنگسازان سینما و تلویزیون است که در اکثر عرصههای موسیقی از جمله آهنگسازی برای موسیقی پاپ، ساخت موسیقی تئاتر و حتی موسیقی برای تیزرهای تبلیغاتی هم فعالیت دارد و از آثار شاخص وی میتوان به ساخت موسیقی فیلم بچههای نفت و موسیقی فیلم پیشونی سفید (1) و (2) اشاره کرد.
خبرنگار ایرنا در ادامه بررسی پدیده کمرنگ شدن ملودی در سینمای ایران این بار پای صحبت این هنرمند عرصه موسیقی فیلم نشسته است.
- ایرنا : در چند سال اخیر موسیقی فیلم در سینمای ایران از حالت تماتیک و ملودی محور به سمت فضاسازی و بافتهای هارمونیک تغییر مسیر داده است. به نظر شما چنین تغییر رویکردی را باید نقطه ضعف موسیقی فیلم ایران دانست یا خصیصه آن؟
- صبوحی : به اعتقاد من هم نقطه ضعف است هم معلول شرایطی تحمیلی. در اکثر فیلمهای امروزی شاهدیم که موسیقی فیلمها عمدتا شبیه هم هستند. تا جایی که اگر موسیقی دو فیلم را با هم عوض کنیم شما احساس تغییر خاصی نخواهید کرد. نبود ملودی هم باعث میشود یکی از مولفههای بسیار مهم در موسیقی فیلم که رمز ماندگاری آنست از بین برود.
مثلا موسیقی فیلم «لاو استوری» باعث شد این فیلم با وجود اینکه ارزش هنری بالایی نداشت در تاریخ ماندگار شود و با گذشت زمان این موسیقی از خود فیلم پیشی گرفت و به عنوان یک اثر مستقل هنری جای خود را در تاریخ موسیقی تثبیت کرد. در تاریخ موسیقی فیلم ایران هم از این مثالها کم نداریم. به عنوان مثال قطعه خوابهای طلایی اثر جواد معروفی در اصل موسیقی فیلمی به همین نام بوده که در حال حاضر شاید این فیلم دیگر وجود خارجی هم نداشته باشد اما این قطعه اکنون از قطعات ماندگار تاریخ موسیقی ما به حساب میآید و ازمعروفترین قطعات پیانو شناخته میشود. پس داشتن ملودی در موسیقی فیلم میتواند یکی از محاسن آن باشد. اما در ژانرهایی از سینما مثل ژانرهای ترسناک و یا تعلیقی نیاز مبرمی به فضاسازی در موسیقی فیلم داریم. ولی ما در سینمای امروز خودمان چندان شاهد ساخت فیلمهایی در ژانرهای ترسناک یا تلفیقی نیستیم. امروزه بیشتر در سینمای ایران شاهد موسیقیهایی هستیم که ملودی و یا هارمونی کمرنگتری دارند و بیشتر موسیقیهای فیلم در سینمای ایران به سمت مینیمالیسم تمایل یافتهاند. همین امر باعث شده که موسیقی فیلمها کمتر شنیده شده و کمتر در خاطره بماند. در سالهای اخیر کمتر شاهد فیلمی بودیم که موسیقی آن در خاطره ثبت شده و یا با شنیدن آن بتوان تشخیص داد که این موسیقی متعلق به کدام فیلم است؟
- ایرنا : آیا کمرنگ شدن ملودی در موسیقی سینمای ایران را میتوان به حساب ضعف آهنگسازان امروز سینمای ایران گذاشت؟
- صبوحی : تا حدی با شما موافقم. در دو سه دهه قبل آهنگسازانی مثل بابک بیات در عرصه موسیقی فیلم فعال بودند که ملودیهای قدرتمندتری نسبت به فضاسازی یا هارمونی در موسیقی فیلم داشتند. اما امروزه شاید بتوان گفت که آهنگسازان امروزی ذاتا ملودیساز نیستند و یا شاید هم نیازی به این امر احساس نمیکنند. امروزه آهنگسازان وقت بیشتری برای صداسازی سازهای ناشناخته یا کمتر شناختهشده در موسیقی فیلم صرف میکنند تا برای نوشتن یک ملودی. البته کسانی هم که در ملودیسازی مهارت ذاتی دارند دیگر نیازی به این مهم در خود احساس نمیکنند. چون کارگردانها هم دیگر تمایلی به استفاده از ملودی در فیلمهای خود ندارند.
- ایرنا : علت را چه میدانید؟
- صبوحی : به اعتقاد من بعد از موفقیتهای جهانی فیلمهای اصغر فرهادی جوی در میان کارگردانهای سینما ایجاد شد که احساس کردند هر چقدر موسیقی کمرنگتری در فیلمهای خود داشته باشند فیلم موفقتری خواهند ساخت.
البته قصد ندارم در این مورد قضاوتی کنم چون شاید واقعا فیلمهای اصغر فرهادی به گونهایست که همان نگاه مینیمالیستی در موسیقی برایشان کفایت میکند ولی واقعا چنین نگاهی را نمیتوان به همه فیلمها گسترش داد. مخصوصا اینکه نوع ملودرامهای ما کاملا مشخص است. خاستگاه فرهنگی ما به گونهایست که مردم ما واقعا با موسیقی تحت تاثیر قرار میگیرند. حتی در آیینهای مذهبی ما از جمله مراسم عاشورایی، این مراسم همیشه با نوعی از موسیقی عجین بوده است. در نتیجه این جزئی از فرهنگ ماست. حتی میتوان گفت از لحاظ فرهنگ موسیقایی ما بسیار شبیه مردم هندوستان هستیم. وقتی به سینمای بالیوود دقت میکنیم در مییابیم که موسیقی نقش به شدت پررنگی در این سینما دارد و موسیقی بالیوود به شدت ملودیمحور است به گونهای که نمیتوان فیلمهای بالیوود را بدون ملودی تصور کرد.
- ایرنا : پس چرا با کمرنگ شدن ملودی در موسیقی فیلمهای ایرانی مواجه هستیم؟
- صبوحی : به نظر من کارگردانهای ما امروزه بیشتر دوست دارند موسیقی در آثارشان کمتر شنیده شود به این دلیل که موسیقی را به نوعی رقیب فیلم خود میدانند و دوست دارند فیلمشان بیشتر دیده شود و مورد توجه قرار گیرد. چون در مواردی موسیقی قدرتمند و پررنگ این قابلیت را دارد که نقش کارگردان را تحتالشعاع قرار دهد. آنها بیشتر دوست دارند بحث در مورد خود فیلم باشد تا موسیقی فیلم.
- ایرنا : یعنی معتقدید که موسیقی امروز سینمای ما تمایل شدیدی به سمت مینیمالیسم دارد؟
- صبوحی : بله. امروزه یش از 50 درصد موسیقی فیلمهای ما از جهت ارکستراسیون کاملا دارای بستری مینیمالیستی است و در چنین بستری اصولا جایی برای بسط ملودی وجود نخواهد داشت. حتی در بیشتر مواقع شاهدیم زمان موسیقی فیلمهایی که ساخته میشود بیش از پنج دقیقه نیست و این زمان اصولا اجازه پردازش ملودی به آهنگساز نمیدهد. شما در اثر تکرار موسیقی است که میتوانید به ملودی زیبایی برسید. وقتی ملودی برای فیلمی ساخته میشود لازم است این ملودی با تکرار و حتی تغییر سازها به اصطلاح در فیلم و ذهن مخاطب ماندگار شود. سینمای امروز ما در پی موسیقیهای تکرار شونده و موسیقیهایی که نیاز به بسترسازی داشته باشند نیست. به همین دلیل در سالهای اخیر فیلمهایی که موسیقی آنها حالت غالب و شنیدنی داشته باشند بسیار کم تعداد هستند.
- ایرنا : شما برای ساخت موسیقی فیلم ایا در صحنه تصویربرداری حضور دارید یا تصویرهای نهایی شده را در استودیوی موسیقی میبینید؟
- صبوحی : بیشتر بعد از مرحله تصویربرداری کار خود را آغاز میکنم مگر در مواردی که فیلم اصولا موزیکال باشد. عموما کار ما بعد از تدوین فیلم آغاز میشود.
- ایرنا : اینکه در اکثر تیتراژهای سریالهای تلویزیونی شاهد صدای خوانندگان مطرح پاپ هستیم را باید در مخاطبمحوری کارگردان و با هدف جذب حداکثری مخاطب جستجو کرد؟
- صبوحی : در برههای این ترفند به شدت جواب داد. چون مردم با دیدن سریال، صدای خواننده محبوب خود را هم میشنیدند. اما امروزه متاسفانه این امر تبدیل به یک فرمول شده است. اگر در زمانی سریالی مانند امام علی پخش میشد و صدای خواننده به شدت مورد توجه قرار میگرفت بیشتر به ساختار داستانی فیلم و نقش آهنگساز آن مربوط بود. و ترانه مورد استفاده هم به گونهای بود که ملودی آنها در طول سریال بارها استفاده میشد. اما در سالهای اخیر متاسفانه این بخش کاملا جدا شده. یعنی اصولا فیلم و داستان به موسیقی تیتراژ و صدای خواننده کوچکترین ارتباطی ندارد. حتی در سالهای اخیر ما شاهد بودیم که تهیهکنندگان به واسطه دریافت مبالغ قابل توجهی از خوانندهها از صدای آنها در تیتراژ سریالها استفاده کردند. در نتیجه کسانی که اصولا خواننده نیستند و صلاحیت هنری هم ندارند به صرف پرداخت پول وارد این عرصه شدند. امروزه این امر به صورت یک معضل در سریالها خودنمایی میکند و سریالها مجالیست برای استفاده تبلیغاتی از نام خواننده برای جذب مخاطب. در مواردی هم بودجه اختصاص داده شده به یک خواننده از بودجه مورد استفاده کل پروژه بیشتر بوده است.
گفتوگو از علیرضا ایرانی نژاد
فراهنگ**ع.ا** 1055