از چالش‌های نقد ادبی تا تقدیر در جایزه «جلال»

نویسنده کتاب «بلاغت ساختارهای نحوی در تاریخ بیهقی» که در یازدهمین دوره از جایزه «جلال آل احمد» در بخش نقد ادبی شایسته تقدیر  شده است در گفت‌وگو با ایسنا، درباره چالش‌های کنونی حوزه نقد ادبی گفت: یک‌سری چالش‌ها عام است و پیش روی هر کسی است که هر جای دنیا در حوزه نقد فعالیت می‌کند و این است که پذیرش نقد و انتقاد در جامعه چیز راحتی نیست. به هر حال منتقدان کمتر به پسند اکثریت جامعه حرف می‌زنند و معمولا باید به سراغ حرف‌ها و چیزهایی که مطلوب نیست بروند، بنابراین بالاخره دشواری‌های خودشان را دارند، اما منتقدان باید سعی کنند خودشان را به جامعه بقبولانند و در عین حال باید سعی کنند تاثیرگذار باشند که به هر حال این کار ساده‌ای نیست. چالش دیگر هم این است که یک منتقد باید همیشه خودش را به‌روز نگه دارد و  بداند که خاستگاه حرفی که می‌زند و نقدی که می‌کند چیست.

او درباره این‌که آیا منتقدان ادبی ما به‌روز هستند یا خیر، اظهار کرد: به‌روز هستند، اما مشکل ما این است که برخی از منتقدان خیلی سنت‌گرا هستند. سنت نقدی ما در قبل مبتنی بر بلاغت و خیلی عمیق بوده اما این سنت‌ها هم‌پا با ژانرهای ادبی رشد نکرده، در حالی که انواع ادبی هم‌پا با تحولات اجتماعی گسترش پیدا کرده‌اند، در نتیجه این سنت‌ها پاسخگوی متن‌ها نیست و نمی‌تواند از پس نقد متن‌ها بربیاید، که البته این چالش‌ها خود انگیزه‌ای بود که برای نوشتن کتابم داشتم.
 

سیدقاسم با بیان این‌که منتقد باید ریشه‌ها را ببیند، افزود: دیدن ریشه‌ها کار دشواری است چون باید نگاه عمیق همراه با دانش زیادی داشته باشد و این کار سخت است.

او سپس گفت: عده‌ای از منتقدان به سوی دانش نقدی که از غرب وارد شده و ترجمه است، رفته‌اند. مشکل این‌جاست که به هر حال اگر با این رویکرد هم جلو برویم، تجربه نشان داده که وقتی به سراغ متن‌های مختلف می‌رویم انگار باز هم خوب نمی‌تواند از متن سوال کند و اگر از متن سوال کند هم نمی‌تواند جوابی بگیرد. هر کدام از این رویکردها که در حال حاضر به متن کلاسیک و متن معاصر داریم رویکردهایی هستند که نقص و مشکل دارند. من فکر می‌کنم باید یک قدم به عقب برگردیم و اول سنت‌های خودمان را بشناسیم و بعد سنت‌های‌مان را به سمت جلو حرکت بدهیم و نقد ادبی را که امروز در غرب وجود دارد بومی کنیم و بدانیم شکافی که وجود دارد چیست و چگونه باید ان را پر کنیم. به نظر من رفتن سراغ شاهکارهای ادبی فارسی یک راه حل خوب برای پر کردن این شکاف‌ها و تقویت سنت‌هاست.

سیدقاسم که در مراسم پایانی جایزه جلال بعد از اعلام اسمش به عنوان نویسنده تقدیرشده در بخش نقد ادبی گفت «من خیلی برای خوب حرف زدن آماده نیستم چون فکر می‌کردم جایزه را به کسی می‌دهند که "کس باشه، پیرهن تنش اطلس باشه"» در پاسخ به این سوال که چرا هنگام اعلام نتایج در مراسم پایانی آمادگی این‌ را که تنها تقدیرشده این بخش باشد، نداشته بیان کرد: هیچ ویژگی علمی نبود که من در کتابم ندیده باشم و در مورد این کار می‌دانم که از جان مایه گذاشته‌ام و سال‌ها زمان برده است و با تمام توان علمی که در آن زمان داشتم این کار را انجام دادم. اما ممکن است مورد پسند برخی منتقدان نباشد چون شیوه‌های نقد فرق می‌کند. شیوه‌ای که من اتخاذ کردم شیوه‌ای پیچیده بود و برای همین نمی‌توانم بگویم من الگوی خاصی داشتم، برای همین تردید داشتم که خوانده شود و مورد پسند قرار گیرد.

او همچنین در پاسخ به سوالی درباره مفهوم «مبارزه بیرون از درهای دانشگاه» که در مراسم پایانی جایزه «جلال» به آن اشاره داشت گفت: این سوال خیلی خوبی است و سوالی است که من جواب آن را ندارم و برای پیدا کردن جوابش دارم می‌جنگم. آینده‌ای که برای تربیت شدن و دکتری گرفتن در دانشگاه تعریف شده یک آینده دانشگاهی است، یعنی عموما تعریف نشده کسی که دکتری می‌گیرد بیرون از دانشگاه شغلی داشته باشد. اما ما باید ادامه دادن بیرون از دانشگاه را بسازیم که شیوه‌های آن متفاوت است. من می‌بینم دوستانم دارند تلاش می‌کنند، حتی می‌توانم از بعضی از آن‌ها نام ببرم؛ مثلا دکتر حمیده نورپیشه که می‌جنگد بیرون از درهای دانشگاه به حیات علمی خود ادامه بدهد.

این منتقد ادبی افزود: در همه جای دنیا حالا دارد این اتفاق می افتد که آدم‌ها از دولت مستقل‌تر بشوند و سعی کنند منبع درآمدشان را خودشان بسازند و سعی می‌کنند از راه نویسندگی خودشان باشد. خودم هم دارم سعی می‌کنم یک کسب و کار در کنار دوستانم داشته باشم. وقتی از دولت مستقل می‌شوی یاد می‌گیری که چطور باید کار کنی و به نیازهای جامعه پاسخ بدهی و نیازهای جامعه ما فقط ادبیات نیست، بلکه ادبیات به بخش‌های دیگراز جمله فلسفه، آموزش زبان فارسی و... گره خورده است.

این نویسنده تقدیرشده در یازدهمین دوره جایزه «جلال» در پایان گفت که هم‌اکنون به یک دوره مطالعاتی روی بلاغت زبان فارسی مشغول است و کتاب جدیدی برای انتشار ندارد. او همچنین به استادانی چون فتح‌الله مجتبایی، ضیاء موحد، محمد دهقانی، محمدعلی دهقانی و محمدرضا شفیعی کدکنی به‌عنوان کسانی که نقش موثری در نگارش این اثر توسط او داشته‌اند، اشاره کرد. 

انتهای پیام